W języku polskim istnieje pojęcie aspektu niedokonanego i dokonanego. Dotyczy tylko przeszłości i przyszłości. Kiedy używamy aspektu niedokonanego, a kiedy dokonanego?

Aspekt niedokonany (np. czytać, robić, gotować) wybieramy wtedy gdy:

• sytuacja była/będzie regularna
• akcja była/będzie „nieskończona”
• rezultat nie był/będzie ważny lub nie widzieliśmy/będziemy widzieć rezultatu – proces

Aspekt niedokonany mamy w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym.

Z aspektem niedokonanym łączą się takie określenia czasu:

• zawsze, codziennie, często, zwykle, od czasu do czasu, czasami, regularnie, rzadko
• raz na tydzień/miesiąc/rok/5 lat
• dwa razy w tygodniu/miesiącu/roku
• w każdy wtorek/w każdym miesiącu/roku
• co miesiąc/tydzień/rok
• od piątku do niedzieli
• od rana do wieczora
• od 13.00 do 17.00
• przez 2 minuty/dzień/tydzień/miesiąc/rok
• cały dzień/tydzień/miesiąc/rok

Aspekt dokonany (np. przeczytać, zrobić, ugotować) wybieramy wtedy gdy:

• sytuacja była/będzie konkretna
• akcja była/będzie „skończona”
• rezultat był/będzie ważny lub widzieliśmy/będziemy widzieć rezultat – zakończenie procesu

Aspekt dokonany mamy w czasie przeszłym i przyszłym – nie dotyczy czasu teraźniejszego. W czasie teraźniejszym wszystkie czynności są niedokonane, bo trwają tu i teraz.

Z aspektem dokonanym łączą się takie określenia czasu:

• już, wreszcie, nareszcie, w końcu
• nagle
• w jednej chwili, w jednym momencie
• natychmiast
• w dwie godziny, w jedną noc, w jeden wieczór

!nigdy może łączyć się z czasownikiem w aspekcie niedokonanym i dokonanym, np. nigdy nie jeździłem na nartach (jechać – pojechać), nigdy cię nie okłamałem (kłamać – okłamać)

Czasowniki, które nie mają aspektu dokonanego (jest tylko aspekt niedokonany) – przykłady:

• mieszkać
• studiować
• pracować
• siedzieć
• biegać
• trzymać
• spać
• podróżować
• rozmawiać
• bawić się
• bać się
• lubić 
• kochać

Jak znaleźć parę aspektową?

Najłatwiej w słowniku 🙂 Polecam http://sgjp.pl/ – po wpisaniu czasownika na dole jest wiersz zatytułowany „odpowiednik aspektowy”. Jeśli czasownik ma parę aspektową, to ten wiersz będzie widoczny. Dla czasowników, które są tylko w aspekcie niedokonanym, tego wiersza nie będzie.

Na przykład czytać – przeczytać: http://sgjp.pl/leksemy/#255819/czyta%C4%87

I czasownik mieszkać, który jest tylko w aspekcie niedokonanym: http://sgjp.pl/leksemy/#253561/mieszka%C4%87

Niektóre pary aspektowe jest bardzo łatwo stworzyć – wystarczy dodać przedrostek (z-, s-, na-, prze-, po-, wy-, u-, za-, o-, przy-) do czasownika w aspekcie niedokonanym. Na przykład:

• robić – zrobić
• pytać – spytać
• pisać – napisać
• czytać – przeczytać
• jechać – pojechać
• czyścić – wyczyścić
• gotować – ugotować
• dzwonić – zadzwonić
• budzić się – obudzić się
• witać – przywitać

Inne pary aspektowe nie są takie oczywiste i trzeba je zapamiętać. Poniżej lista często używanych czasowników:

• iść – pójść
• kupować – kupić
• odwiedzać – odwiedzić 
• otwierać – otworzyć
• zapamiętywać – zapamiętać
• spotykać się – spotkać się
• umawiać się – umówić się 
• wracać – wrócić
• zaczynać – zacząć
• zamawiać – zamówić
• zamykać – zamknąć
• zapraszać – zaprosić
• zwiedzać- zwiedzić
• zostawać – zostać 
• oglądać – obejrzeć
• widzieć – zobaczyć
• kłaść – położyć
• wkładać – włożyć

I na koniec… lista czasowników A1/A2 (z książki „A co to takiego”) z uzupełnionymi parami aspektowymi. Numery są zgodne z częścią obrazkową.

1. stawać – stanąć, stać
2. siedzieć NIE MA
3. leżeć NIE MA
4. klęczeć NIE MA
5. chodzić – iść – pójść
6. biegać NIE MA
7. skakać – skoczyć
8. przewracać się – przewrócić się
9. spacerować – pospacerować
10. latać (ptak) NIE MA
11. lecieć – polecieć
12. pływać NIE MA
13. płynąć (statek) – popłynąć
14. jechać – pojechać
15. wsiadać – wsiąść
16. wysiadać – wysiąść
17. wchodzić – wejść
18. wychodzić – wyjść
19. wjeżdżać – wjechać
20. wyjeżdżać – wyjechać
21. przechodzić – przejść
22. błądzić – zabłądzić
23. wracać – wrócić
24. otwierać – otworzyć
25. zamykać – zamknąć
26. włączać – włączyć
27. wyłączać – wyłączyć
28. zapalać (papierosa) – zapalić
29. gasić – zgasić
30. ciągnąć – pociągnąć
31. pchać – pchnąć
32. łapać – złapać
33. rzucać – rzucić
34. trzymać NIE MA
35. puszczać – puścić
36. dawać – dać
37. brać – wziąć
38. budować – zbudować, wybudować
39. burzyć – zburzyć
40. wygrywać – wygrać
41. przegrywać – przegrać
42. pukać – puknąć, zapukać
43. dzwonić – zadzwonić
44. zaczynać – zacząć
45. kończyć – skończyć
46. ciąć NIE MA
47. strzyc – ostrzyc
48. drzeć – podrzeć
49. rąbać – porąbać
50. łamać – złamać
51. kroić – pokroić
52. obierać – obrać
53. zrywać – zerwać
54. zbierać – zebrać
55. sprzątać – sprzątnąć, posprzątać
56. prać – uprać
57. prasować – wyprasować, uprasować
58. suszyć NIE MA
59. zamiatać – zamieść, pozamiatać
60. odkurzać – odkurzyć, poodkurzać
61. podlewać – podlać
62. czyścić (buty) – wyczyścić
63. pakować – zapakować, spakować
64. telefonować – zatelefonować
65. spać NIE MA
66. gimnastykować się NIE MA
67. budzić się – obudzić się, zbudzić się
68. wstawać – wstać
69. myć się – umyć się
70. kąpać się – wykapać się
71. ubierać się – ubrać się
72. czesać się – uczesać się
73. golić się – ogolić się
74. malować się – umalować się, pomalować się
75. pracować NIE MA
76. odpoczywać – odpocząć
77. rozbierać się – rozebrać się
78. rodzić się – urodzić się
79. nazywać się – nazwać się
80. rosnąć – urosnąć
81. uczyć się – nauczyć się
82. studiować NIE MA
83. brać ślub – wziąć ślub
84. starzeć się – zestarzeć się
85. umierać – umrzeć
86. jeść – zjeść
87. pić – wypić
88. gotować – ugotować
89. smażyć – usmażyć
90. piec – upiec
91. mieszać – pomieszać, wymieszać, zmieszać
92. dmuchać – dmuchnąć
93. próbować – spróbować
94. gryźć – ugryźć
95. solić – osolić, posolić
96. słodzić – posłodzić
97. nalewać – nalać
98. podawać – podać
99. zamawiać – zamówić
100. częstować – poczęstować
101. dziękować – podziękować
102. zmywać – zmyć
103. kupować – kupić
104. sprzedawać – sprzedać
105. płacić – zapłacić
106. ważyć – zważyć, poważyć
107. kosztować – skosztować
108. liczyć – policzyć
109. mnożyć – pomnożyć
110. dzielić – podzielić
111. dodawać – dodać
112. odejmować – odjąć
113. pytać – spytać
114. odpowiadać – odpowiedzieć
115. mylić się – pomylić się
116. czytać – przeczytać
117. pisać – napisać
118. malować – namalować, pomalować
119. rysować – narysować
120. pisać na komputerze
121. haftować – wyhaftować
122. szyć – uszyć
123. robić na drutach – zrobić na drutach
124. zwiedzać – zwiedzić
125. podróżować NIE MA
126. fotografować – sfotografować
127. żeglować NIE MA
128. wspinać się – wspiąć się
129. grać w tenisa – zagrać w tenisa
130. oglądać – obejrzeć
131. zbierać (kolekcjonować) – zebrać
132. grać w karty – zagrać w karty
133. grać w siatkówkę – zagrać w siatkówkę
134. grać w koszykówkę – zagrać w koszykówkę
135. grać na fortepianie – zagrać na fortepianie
136. grać na gitarze – zagrać na gitarze
137. jechać – jeździć na nartach – pojechać na nartach
138. jechać – jeździć na wrotkach – pojechać na wrotkach
139. jechać – jeździć na łyżwach – pojechać na łyżwach
140. jechać – jeździć na rowerze – pojechać na rowerze
141. jechać – jeździć konno – pojechać konno
142. prowadzić samochód NIE MA
143. opalać się – opalić się
144. śpiewać – zaśpiewać
145. bawić się NIE MA
146. tańczyć – zatańczyć
147. huśtać się NIE MA
148. mówić – powiedzieć
149. rozmawiać NIE MA
150. słuchać – posłuchać
151. krzyczeć – krzyknąć
152. chorować – zachorować
153. badać – zbadać
154. palić – zapalić
155. kaszleć – kaszlnąć
156. kaleczyć się – skaleczyć się
157. bandażować – zabandażować
158. widzieć – zobaczyć
159. płakać – zapłakać
160. śmiać się – roześmiać się
161. bać się NIE MA
162. dziwić się – zdziwić się
163. lubić NIE MA
164. kochać NIE MA
165. całować – pocałować
166. obejmować się – objąć się
167. kłócić się – pokłócić się
168. błyskać się – błysnąć się
169. padać – padnąć, paść
170. świecić NIE MA
171. wiać NIE MA
172. myśleć – pomyśleć
173. marzyć – zamarzyć
174. rozumieć – zrozumieć
175. modlić się NIE MA
176. dotykać – dotknąć
177. machać – machnąć, pomachać
178. mieszkać NIE MA
179. pomagać – pomóc
180. przeszkadzać – przeszkodzić