📚 Tryb rozkazujący w języku polskim

Nie używamy go zbyt często, bo jest odbierany przez niektórych jako niegrzeczny. Ale jeśli obcokrajowiec chce zdawać egzamin na poziomie B1 z języka polskiego, to musi znać ten tryb i używać go poprawnie.

Tryb rozkazujący możemy stosować do:

• poleceń
• sugestii i rad
• życzeń
• próśb (tu częściej używamy trybu warunkowego lub czasowników modalnych)
• rozkazów

TWORZENIE TRYBU ROZKAZUJĄCEGO

Tryb rozkazujący tworzymy na podstawie czasu teraźniejszego (czyli czasowniki w aspekcie niedokonanym) oraz przyszłego prostego (czyli czasowniki w aspekcie dokonanym).

Z odmiany -m, -sz potrzebujemy formy oni/one (3 osoba liczby mnogiej).

KOCHAĆ -> oni/one kochają > usuwamy ą i mamy temat trybu rozkazującego i równocześnie formę ty kochaj

Z odmiany -ę, -isz/-ysz oraz -ę, -esz potrzebujemy formy ty (2 osoba liczby pojedynczej)

MÓWIĆ -> ty mówisz -> usuwamy -isz i mamy temat trybu rozkazującego i równocześnie formę ty mów

LEŻEĆ -> ty leżysz -> usuwamy -ysz i mamy i mamy temat trybu rozkazującego i równocześnie formę ty leż

KUPOWAĆ -> ty kupujesz -> usuwamy -esz i mamy temat trybu rozkazującego i równocześnie formę ty kupuj

!!! uwaga Czasowniki zakończone na -awać tworzą temat trybu rozkazującego i równocześnie formę ty od bezokolicznika DAWAĆ -> ty dawaj

ZROZUMIEĆ (czas przyszły prosty) -> ty zrozumiesz -> usuwamy -esz i mamy temat trybu rozkazującego i równocześnie formę ty zrozum

KOŃCÓWKI TRYBU ROZKAZUJĄCEGO

ja	NIE MA!
ty	temat trybu rozkazującego jest równocześnie formą ty np. ty kochaj/mów/leż/kupuj/dawaj/zrozum
on (pan)	niech +III osoba liczby pojedynczej, np. niech kocha/mówi/leży/kupuje/zrozumie
ona (pani)
ono
my	temat trybu rozkazującego + końcówka -my np. kochajmy, mówmy, leżmy, kupujmy, zrozummy (druga opcja: zrozumiejmy)
wy	temat trybu rozkazującego + końcówka -cie np. kochajcie, mówcie, leżcie, kupujcie, zrozumcie
oni (panowie, państwo)	niech + III osoba liczby mnogiej np. niech kochają, mówią, leżą, kupują, zrozumieją
one (panie)

CZASOWNIKI NIEREGULARNE

bać się – bój się

być – bądź

mieć – miej

spiąć – zepnij

stać – stój

wziąć – weź

(ze)chcieć – (ze)chciej

CZASOWNIKI BEZ TRYBU ROZKAZUJĄCEGO

Słowniki wymieniają czasowniki musieć, woleć, móc.

ALTERNACJE

Niestety, jest ich sporo 🙁 Ale po kolei.

• jeśli na końcu w temacie mamy ci, dzi, ni, si, zi, to zamieniamy i na kreseczkę, czyli ci na ć, dzi na dź, ni na ń, si na ś, zi na ź np. gasisz -> gaś, jedziesz -> jedź, przestaniesz -> przestań,
• jeśli temat kończy się na zbitkę spółgłoskową i ostatnia jest litera n, to rozszerzamy temat – ij, np. zwolnisz -> zwolnij
• jeśli temat kończy się na -jm (od bezokoliczników zakończonych na -jąć), to rozszerzamy temat o -ij, np. wynajmiesz -> wynajmij
• jeżeli w temacie mamy zbitkę spółgłoskową lub nie ma samogłoski, to rozszerzamy temat o -ij lub -yj, np. śpisz -> śpij, wyślesz -> wyślij

I jeszcze alternacja o:ó. Występuje tylko w odmianie -ę, -esz oraz -ę,-isz, ale nie w każdym czasowniku. Mamy np. otworzyć -> otwórz, robić -> rób

CZAS W TRYBIE ROZKAZUJĄCYM

Tryb rozkazujący możemy używać wtedy, gdy mówimy o ty, co teraz (czas teraźniejszy) lub o tym, co będzie (czas przyszły). Nie używamy trybu rozkazującego, gdy mówimy o tym, co było (czas przeszły).

NEGACJA W TRYBIE ROZKAZUJĄCYM

Zazwyczaj przy negacji używamy aspektu niedokonanego, np. Nie rób tego! Nie pisz po ścianie! Możemy utworzyć też zdanie z negacją i w aspekcie dokonanym, jeśli chcemy zareagować szybko i boimy się, że ta czynność zaraz się wydarzy, np. Nie przewróć się! Nie wjedź w ogrodzenie! Nie złam nogi! Nie pomyl się!

EMOCJE W TRYBIE ROZKAZUJĄCYM

Kiedy mówimy zdanie w trybie rozkazującym, odbiorca może poczuć, że jesteśmy źli, zniecierpliwieni, zirytowani, że czujemy się lepsi albo mamy prawo do wydawania rozkazów. Dlatego warto używać słowa proszę i wybierać czasownik w takim aspekcie, który brzmi przyjaźniej, np. Jedz zupę/zjedz zupę, ubieraj się/ubierz się. (Niektórzy uważają, że aspekt niedokonany brzmi łagodniej).

Spodobał Ci się mój wpis? Kup mi kawę 🙂 Spodobał Ci się mój wpis?